Jazz Müziğinin Bilinmeyen Şarkı Yazarı: Billie Holiday

Trajik yaşamı, erken ölümü, özgün ses rengi, kulağının üzerine taktığı kocaman çiçekleri ile en ikonik jazz şarkıcılarından biri Billie Holiday. Repertuvarındaki her şarkıya kendine özgü yaklaşımıyla herkesi etkilemiş bir diva. Artistik kariyerinin önüne geçmiş bir özel hayatı olmasına rağmen günümüzde hala şarkıcılığından akademik alanlarda da sıklıkla söz edilmektedir. Bu yazıda, hakkında çekilen filmler, belgeseller, yazılan makaleler, akademik yazılar ve kitaplarla belki de jazz tarihinde en çok bilgiye ulaşılabilen şarkıcı olmasına rağmen besteciliği ve söz yazarlığı ile ilgili yeteri kadar bilgi sahibi olamadığımız Lady Day’den söz edilmektedir.

Lady Day, nam-ı diğer Billie Holiday, 7 Nisan 1915’te Philedelphia’da yokluğun, yalnızlığın ve çok zor geçen bir çocukluğun içine doğmuş bir jazz şarkıcısı ve şarkı yazarıdır. 44 yıllık ömrünün neredeyse 30 senesini aktif bir şekilde şarkı söyleyerek geçirmiştir. Popüler Amerikan şarkıcılığının en önemli temsilcilerinden biri olan Lady Day’in şarkıcılık kariyerinde en dikkat çeken konulardan bir tanesi performanslarında scat şarkıcılığından uzak durmasıdır. Söylediği ezgilerde veya sözlerde jazz müziğinin en önemli müzikal unsurlarından biri olan doğaçlama unsurunun sonuna kadar hakkını verse de ne kayıtlarında ne de konserlerinde sözsüz doğaçlama (scat singing) yapmamaktadır.

Billie Holiday’i en popüler yapan şarkılardan biri, bilinenin aksine sözlerini ya da müziğini yazmadığı “Strange Fruit” isimli şarkı olmuştur. Bu şarkıyı dinleyen herkes Holiday’den de bir parça taşımaktadır. Hatta bence Holiday dışında kimse bu şarkıyı onun yorumunun yanına bile yaklaştıramamıştır. Etkileyici şiiri ile dönemin korkunç ırkçılık sorununu çarpıcı bir şekilde anlatan bu şarkı, Holiday ile özdeşleşmiştir. “Strange Fruit” söz veya müzik olarak Holiday’e ait olmasa da Lady Day’in eşsiz yorumuyla şarkıyı adeta onun yapmıştır.

Holiday’in yazdığı ya da yazımını paylaştığı, kayda geçmiş 19 tane şarkısı vardır. Bunların çoğu blues, bazıları ise şarkı formundadır. Hala jazz şarkıcıları tarafından sıklıkla seslendirilen “God Bless the Child” veya “Don’t Explain” Holiday tarafından yazılmış en popüler jazz standartları arasında gelmektedir. Yazdığı tüm şarkılarda yaşamının sözlere ne kadar net yansımış olduğu görülmektedir. William Dufty ile beraber kaleme aldığı yarı-otobiyografik kitabı Lady Sings the Blues’da “Don’t Explain” şarkısının sözlerinde yaşadığı bir aldatılma hikayesini anlatmakta olduğunu, “God Bless the Child” şarkısında ise annesiyle yaşadığı bir kavgada söylediği sözleri şarkıya aktarmış olduğunu belirtmektedir.

John Chilton’ın Billie’s Blues adlı kitabında söz ettiği üzere Holiday “Billie’s Blues” şarkısı için aldığı 11 dolar haricinde telif alamamıştır. Holiday’in şarkı yazarken birlikte çalıştığı en önemli isim şüphesiz Arthur Herzog Jr. olmuştur. Herzog Jr., “Don’t Explain”, “God Bless the Child”, “Somebody’s On My Mind” ve Holiday’in yakın arkadaşı olan yıllarca piyanisti olmuş Teddy Wilson’ın eşi şarkı yazarı Irene Kitchings ile beraber yazmış oldukları “Some Other Spring” şarkılarında Holiday ile beraber çalışmıştır.

Holiday’in şarkılarının yazımında beraber çalıştığı bir diğer önemli isim Herbie Nichols olmuştur. Leonard Feather ve Ira Gitler ortak çalışmaları olan kitaplarında Nichols’dan jazz tarihinin unutulmuş yeteneği olarak bahsetmiş, çalımını erken Thelonious Monk’a benzetmişlerdir. Lady Day’in Nichols ile beraber yazdığı şarkı “Lady Sings the Blues”, birçok kitaba da adını vermiş jazz şarkıcıları için önemli bir jazz standardı haline gelmiştir.

Holiday’in müzikal olarak en çok etkilendiği isimler arasında Bessie Smith ve Louis Armstrong yer almaktadır. Büyük blues şarkıcısı Bessie Smith’in yorumculuğu Holiday’in yazdığı şarkıların büyük kısmının blues’lardan oluşmasına neden olmuştur. Bu şarkılar arasında “Fine and Mellow”, “Billie’s Blues” ve “Stormy Blues” gelmektedir. Schuller’in kitabında söz ettiği üzere “Fine and Mellow” Holiday’in en çok istek alan şarkısı olmuştur. Louis Armstrong’un ise doğaçlamaları ve şarkı söylerken melodiye bir şarkıcı gibi değil de bir trompetçi gibi olan yaklaşımı Holiday’i çok etkilemiştir. Gleason’ın kitabında Holiday şöyle demektedir: “Şarkı söylediğimi düşünmüyorum. Üflemeli bir çalgı çaldığımı düşünüyorum. Lester Young, Louis Armstrong ya da sevdiğim başka enstrümancılar gibi doğaçlama yapmaya çalışıyorum. Ortaya çıkan da nasıl hissettiğim. Düz söylemekten nefret ediyorum.”

Holiday’in müzikal stili hayat tecrübeleriyle paralel gelişmiştir. Yaşadığı gibi şarkı söylemiş, şarkı söylediği gibi yazmıştır. Şarkı sözleri şarkıcılığında çok büyük bir önemi olmuştur. Sözleri kullanarak melodilere yeniden şekil vermiştir. Hayattayken de ölümünden sonra da başarılarının önüne geçen trajik yaşam hikayesinden geriye yazdığı şarkılar, sözler ve kimseye benzemeyen yumuşacık sesi kalmıştır.

Billie Holiday’in yazdığı ya da yazımını paylaştığı şarkılar:

“Billie’s Blues” (1936) Columbia Records, JATB Publishing Co.
“Everything Happens fort he Best” (1939) Columbia Records (basım şirketi bilinmiyor)
“Fine and Mellow” (1939) Columbia Records, basım şirketi E. B. Marks
“Long Gone Blues” (1939) Columbia Records, basım şirketi E. B. Marks
“Our Love is Different” (1939) Columbia Records (basım şirketi bilinmiyor)
“Don’t Explain” (1939) Decca Records, basım şirketi Northern Music Inc.
“Tell Me More and More, And Than Some” (1940) basım şirketi E. B. Marks
“God Bless the Child” (1941) Columbia Records, basım şirketi E. B. Marks
“Now or Never” (1949) Decca Records
“Stormy Blues” (1954) Verve Records, basım şirketi Northern Music
“Lady Sings the Blues” (1956) Verve Records, basım şirketi Northern Music
“Left Alone” basım şirketi Mal Waldron
“Who Needs You” basım şirketi E. B. Marks
“Say I’m Yours Again” basım şirketi E. B. Marks
“Preacher Boy” basım şirketi E. B. Marks
“Please Don’t Do It Here” basım şirketi E. B. Marks
“Somebody’s On My Mind” International Music tarafından basılmış
“Close Dem Eyes My Darlin’” International Music tarafından basılmış
“Lost and the Crossroads of Love” basılmamış

Kaynakça:

Chilton, John: Billie’s Blues: The Billie Holiday Story 1933-1959, Da Capo Press, 1975
Holiday, Billie; Dufty, William: Lady Sings the Blues, Harlem Moon Broadway Books, 1956
Göksu, Ece: An Analytical Look at Selected Billie Holiday Compositions and Their Lyrics, 2009
Feather, Leonard; Gitler, Ira: The Biographical Encyclopedia of Jazz, 1999
Gleason, Ralph J.: Celebrating the Duke and Louis, Bessie, Billie, Carmen, Miles, Dizzy and Other Heroes, 1975
Schuller, Günther: Swing Era: The Development of Jazz 1930-1945, 1989
Gourse, Leslie: The Bllie Holiday Companion: Seven Decades of Commentary, 1997