2018’in “Öne Çıkan” Jazz Kitapları

Yılın son günlerinde ya da şimdilerde olduğu gibi yeni yılın ilk zamanlarında, ister istemez, geride bıraktığımız yılda yaşananları hatırlamaya çalışıyoruz. Neler yaptık, neler okuduk, neler izledik, neler dinledik… Daha önce 2016 yılı için de böylesi bir liste oluşturmuştuk; şimdi de 2018 yılını, İngilizce’de ve Türkçe’de yayımlanan jazz kitapları açısından değerlendirelim istedik.

• Başlangıcı bir “başlangıç” kitabıyla yapabiliriz sanırım. Dave Gelly’nin hazırladığı Know It All Jazz kitabı, alt başlığından da açıkça anlaşılacağı gibi, bir jazz’a “giriş” kitabı. Nisan başında Wellfleet Press tarafından yayımlanan kitap, başlangıcından bugüne belli başlı duraklara kısaca uğrayarak, jazz’a ilgi duymaya yeni başlayanlara ana yolları gösteriyor. Sonrasında nereye sapacağınız size kalmış!

• Tüm zamanların en çok satan jazz albümlerinden, bossa nova’nın doruk noktası, Grammy’de yılın albümü ödülü, 60’lı yıllardan bu yana ilk günkü heyecanla dinlenen kayıtlar… Getz/Gilberto albümü için söylenebilecekler bunlarla da sınırlı değil; özellikle de “The Girl From Ipanema” kaydını da hatırlarsak… Bryan Daniel McCann’ın, Getz/Gilberto albümünün bu başarısını irdelediği “küçük” kitabı João Gilberto and Stan Getz’s Getz/Gilberto, yılın son haftalarına yetişen ilgi çekici çalışmalardandı…

• 90’lı yıllarda AFA Yayınları tarafından Türkçede de yayımlanan Quincy Troupe ve Miles Davis imzalı Miles Otobiyografi kitabının, kelimenin tam anlamıyla bir kült kitap olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz (uzunca bir zamandır baskısı bulunmayan bu kitabı Encore Yayınevi 2014 yılında Türkçede yeniden yayımlayarak “güncellemişti”). İki isim arasında zamanında 1,5 saat olarak planlanan ama 10 saat süren bir söyleşinin ürünü olan bağlantının/arkadaşlığın, halen anlatılmamış bölümleri olduğunu söylüyor bir anlamda Quincy Troupe. Ve bu bölümleri de eylül sonunda Seven Stories Press tarafından yayımlanan Miles & Me isimli kitabında anlatıyor.

• Playing Changes: Jazz for the New Century, ağustos ortasında Pantheon yayınevi tarafından yayımlandı. 20 yılı aşkın bir süredir çeşitli platformlarda jazz yazıları kaleme alan Nate Chien imzalı bu kitapta, günümüz jazz’ına bir bakış atılıyor. Örneğin kitabın ilk bölümünde ele alınan ilk isim Kamasi Washington.

• Uzunca bir zamandır dünyanın birçok ülkesi, ister istemez, Çin’de neler olup bittiğine dikkat kesilmiş durumda. Peki ya jazz çerçevesinden bakmak istersek, neler görürüz? İşte Eugene Marlow’un yaz aylarında University Press of Mississippi etiketiyle çıkan Jazz in China: From Dance Hall Music to Individual Freedom of Expression isimli kitabı, tam da bu sorunun peşine düşüyor. Pekin ve Şangay’dan müzisyenlerle, kulüp sahipleriyle ve hatta diplomatlarla yapılmış söyleşilere de yer verilen kitapta, jazz, Çin’in sosyal, ekonomik ve politik koşullarıyla paralel olarak ele alınmış.

• 2018 yılı, efsanevi isimlerden biri olan Dexter Gordon’ın 95. doğum yılıydı. Modern jazz’ın kurucu babalarından kabul edilen tenor saksofoncu Dexter Gordon’ın biyografisinin yer aldığı Sophisticated Giant: The Life and Legacy of Dexter Gordon kitabının altında, müzisyenin eşi Maxine Gordon’ın imzası yer alıyor. Kasım başında, University of California Press tarafından yayımlandı…
• Doğrudan bir biyografi olmasa da, Thelonious Monk takipçilerinin en azından bir göz atmak isteyeceği bir kitap Monk!: Thelonious, Pannonica, and the Friendship Behind a Musical Revolution. Eylül sonunda First Second yayınevi tarafından yayımlanan Youssef Daoudi imzalı kitabın, bir grafik roman olduğunun altını da özellikle çizelim.
• Duke Üniversitesi akademisyenlerinden profesör Thomas Brothers’ın, müzikte yaratıcı işbirliğinin / birlikte çalışma kavramının başarılı örnekleri olarak The Beatles grubunu ve Duke Ellington’ın meşhur orkestrasını ele aldığı kitabı Help!: The Beatles, Duke Ellington, and the Magic of Collaboration, Ekim sonunda W. W. Norton & Company etiketiyle yayımlandı.
• Massachusetts Üniversitesi’nde kültürel çalışmalar alanında çalışmalarını sürdüren akademisyen Fumi Okiji tarafından kaleme alınan Jazz As Critique: Adorno and Black Expression Revisited, jazz ile eleştirel kuram arasında Adorno üzerinden bağlantı kuran bir kitap. Stanford University Press etiketiyle Eylül başında yayımlandı.
• İstanbul’da da dinleme fırsatı bulduğumuz Mark Murphy’nin jazz vocal alanındaki yerini uzun uzadıya anlatmaya gerek yok sanırım. Dolayısıyla, Peter Jones’un kaleme aldığı ve Mart başında Equinox tarafından yayımlanan This is Hip: The Life of Mark Murphy, hem bir Mark Murphy biyografisi hem de onu tanıyanlarla yapılmış çok sayıda söyleşinin de yer aldığı bir çalışma olması sebebiyle yılın öne çıkan kitapları arasındaydı hiç kuşkusuz.
• Eylül ortasında Equinox tarafından yayımlanan The History of European Jazz: The Music, Musicians and Audience in Context, yılın en dikkat çekici kitaplarından… Yalnızca Francesco Martinelli editörlüğünde konusunda uzman 40’ı aşkın ismin katkıda bulunduğu bir eser olduğu için değil; daha önce pek gün ışığı görmemiş fotoğraflara, illüstrasyonlara, dinleme önerilerine de yer veren ve yaklaşık 700 sayfalık büyük boy gerçek bir “dev” eser olduğu için de…
• 2016 yılında Türkçede Dost Kitabevi Yayınları arasında çıkmıştı Daniel Martin Feige imzalı Caz Felsefesi kitabı (çev. Necati Aça). Jazz’a pek “popüler” olmayan bir noktadan bakan bu kitabın Türkçe yayımlanması çok sevindiriciydi elbette. Lee B. Brown, David Goldblatt ile Theodore Gracyk’in ortaklaşa kaleme aldıkları ve Şubat ortasında Routledge tarafından yayımlanan Jazz and the Philosophy of Art da, felsefe ile jazz arasındaki bağlantılarda odaklanan ender çalışmalardan…
• Jazz kurgu eserlere de ilham veriyor elbette. Debbie Burke’ün yaz aylarında Waldorf Publishing tarafından yayımlanan romanı Glissando: A story of love, lust and jazz, tam da “yaz kitabı” olarak nitelendirilebilecek bir konuya sahip.
• Her sene geleneksel olarak İsviçre’nin Montreux şehrinde düzenlenen jazz festivali, her jazz severin seyahat planları arasında “mutlaka” yer alan önemli duraklardan. Colin Muirhead de, ilk olarak 1995 yılındaki festivale gitmiş ve sonrasında 12 defa daha ziyaret edeceği bir “takıntı” haline gelmiş Montreux Jazz Festivali. 2018 yılının son günlerinde, kendi imkânlarıyla yayımladığı The Montreux Years kitabında işte bu 12 yıllık deneyimini paylaşıyor; çektiği fotoğraflar ve dinleme önerileri eşliğinde…Ve artı bir:

  “Taze tutulmuş hamsi gibi fingirdek bir yaşam”

  Türkçede ise oldukça durgun bir yıl olmuş gibi görünüyor 2018. Jazz’la doğrudan bağlantılı tek kitabın yayımlanmış olması pek inandırıcı gelmese de, gözden kaçırdığımız bir başka kitap yoksa eğer, durum gerçekten de böyle (eğer jazz’la ilgili gözden kaçırdığımızı düşündüğünüz 2018 tarihli Türkçe kitaplar varsa, bize ulaşırsanız, onların da adlarını burada anmak isteriz). Söz konusu kitap da aslında bir yeniden basım ve yalnızca bir bölümü jazz ile ilgili; Salâh Birsel’in Temmuzda yayımlanan Bir Zavallı Sarı At adlı deneme kitabı.

  Salâh Birsel’in Beşir Fuat, Virginia Woolf, James Joyce ve Henry Miller gibi pek çok tanınmış edebiyatçının hayatından çeşitli kesitleri bir araya getirdiği denemelerinin odaklandığı bir diğer isim de Charlie Parker olmuş. Belli ki Ross Russell’ın 1973 tarihli Charlie Parker biyografisi Bird Lives!: The High Life and Hard Times of Charlie (Yardbird) Parker’ı okuduktan sonra kaleme almış bu denemesini. Charlie Parker’ın yaşamöyküsüne ilişkin okuduklarını paylaşıyor Salâh Birsel, kendine has üslubuyla; “taze tutulmuş hamsi gibi fingirdek  bir yaşam” olarak nitelendirmiş örneğin!

  Kitaba da adını veren bu denemesinde, Joachim E. Berendt’in ünlü Caz Kitabı’ndan da yararlanmış Salâh Birsel ve değindiği bir diğer kitap da Julio Cortázar’ın Charlie Parker’ın parlak kariyerinin ve çalkantılı yaşantısının son zamanlarını aktardığı hikâyesi Takipçi (“Bir Zavallı At” ismi de bu hikâyeden geliyor).

  Salâh Birsel’in bu denemesinin ilham kaynağı olan Charlie Parker biyografisi Bird Lives! halen Türkçede yayımlanmış değil maalesef ama en azından Takipçi’yi Türkçede bulmak mümkün (çev. Pınar Savaş, DeliDolu Yayınları, 2016).

  Bu arada 2019 yılı, Salâh Birsel’in 100. doğum yılı. Sel Yayıncılık zaten bir süredir tüm kitaplarını yeniden yayımlıyor; bu yıl içinde de Yaşlılık Günlüğü ile devam edeceklermiş.